Ha-Ga, czyli Anna Gosławska-Lipińska (1915–1975), to jedna z najważniejszych postaci w historii polskiej satyry. Jako jedna z pierwszych kobiet aktywnie tworzących w tej dziedzinie, zyskała ogromną popularność już przed II wojną światową, a przez kolejne dekady jej rysunki gościły m.in. na łamach tygodnika „Szpilki”. „Ha-Ga w kolorze” to wystawa prezentująca niewielki fragment twórczości Ha-Gi jakimi były jej kolorowe rysunki publikowane najczęściej jako okładki i ostatnie strony w „Szpilkach”. Charakterystyczne dla jej stylu były subtelne, obyczajowe scenki, w których dialog i rysunek tworzyły niepowtarzalną całość. Ekspozycja ma nie tylko wymiar artystyczny, ale i edukacyjny – pokazuje wkład kobiet w rozwój satyry i ilustracji w Polsce, a także przywraca pamięć o artystce, której twórczość przez dekady kształtowała poczucie humoru Polaków. Wystawie towarzyszy katalog z niepublikowanymi wcześniej pracami z prywatnej kolekcji córki Ha-Gi.
Teatr im. Heleny Modrzejewskiej, Rynek 39
Czas trwania: 7 czerwca – 30 września 2025
Otwarcie wystawy: 14 czerwca, godz. 17:00
Ha-Ga nie tylko hagami słynąca, czyli Haga i hagi w kolorze
„Ha-Ga umiała z tych figurek, symbolów tego, co nas otacza, stworzyć swój własny świat, niby teatrzyk marionetek. Nasyciła go niepowtarzalnym klimatem i nam, swoim odbiorcom, narzuciła ten swój sposób patrzenia – tak, że odbieraliśmy Jej rysunki jako coś oczywistego, mówiliśmy nawet nieraz o kimś czy o jakiejś sytuacji, że jest «zupełnie jak z rysunków Ha-Gi». Bo te rysuneczki stały się hasłem wywołującym pewien specjalny zakres skojarzeń – nie tylko plastycznych. Nie wszystkim artystom udaje się to osiągnąć.”
Przywołane słowa poety i satyryka Andrzeja Nowickiego, traktujące o fenomenie artystki ukrywa jącej się pod pseudonimem Ha-Ga, opublikowane zostały w „Szpilkach” w 1975 roku. Okazją do przypomnienia Ha-Gi, czyli Anny Gosławskiej-Lipińskiej, na łamach tego poczytnego tygodnika była jej śmierć, która domknęła 40-letnią historię jej współpracy z tym czasopismem. Wiadomo nie od dziś, że rocznicę stanowią doskonałą okazję do przypominania osiągnięć i działalności jednostek, które w sposób szczególny zapisały się na polu szeroko rozumianej kultury. Ha-Ga niewątpliwie była taką wyjątkową postacią dla polskiego rysunku satyryczno-humorystycznego. Poprzez swoją działalność, artystka zdobyła nie tylko ogromną popularności wśród czytelników, stworzyła również coś wyjątkowego – tak zwany rysunek-sygnaturę, który zagwarantował jej pamięć do końca świata i o jeden dzień dłużej.
Myślę, że nie będzie przesadą stwierdzenie, że rysunki Ha-Gi zapadają głęboko w pamięć. Sam tego doświadczyłem, najpierw obcując z nimi, a później badając jej spuściznę. Po raz pierwszy zetknąłem się z rysunkami Ha-Gi kilkanaście lat temu, kiedy zaczynałem pracę w Muzeum Karykatury. Już wtedy wiedziałem, że ciężko będzie mi pomylić nazwisko, a raczej pseudonim, ich autorki… bo to właśnie na hagach zasadza się fenomen i siła oddziaływania Ha-Gi. A hagi! to przecież nic innego jak jej charakterystyczne, rysowane precyzyjnie wiedzioną kreską, zazwyczaj czarnym tuszem i piórkiem na kalce, małe dzieła graficznego humoru, ukazujące najczęściej zabawną (niekiedy też ironiczną, a nawet złośliwą) rozmowę kukiełkowych postaci o wielkich oczach, ubranych zgodnie z najnowszymi trendami mody, rzecz naturalna!
Ale! Ha-Ga to nie tylko hagi! Ha-Ga to także hagi… w kolorze. Choć może to nie do końca są hagi, bo postaci co prawda wyjęte są z hag, jest też czarny tusz i piórko, ale do kompozycji dochodzą żywe barwy i więcej szczegółów, zmienia się podłoże na papierowe oraz zwiększa się format prac. Ustalmy więc dla porządku – biorąc pod uwagę podobieństwa i różnice – że są to odrębne byty twórcze, które będę nazywał po prostu hagami w kolorze. Choć Ha-Ga hag w kolorze wykonała znacznie mniej niż tradycyjnych hag, to warto podkreślić, że w „Szpilkach”, były one „eksponowane” zazwyczaj w najlepszych miejscach – na całej pierwszej lub ostatniej stronie numeru.
Myśląc jednak o hagach w kolorze nie dajmy zwieźć się pozorom i pamiętajmy, że Ha-Ga to kompozycyjna minimalistka. Także w przypadku jej kolorowych prac dochodzi do głosu ów minimalizm: artystka ogranicza paletę w zasadzie tylko do dwóch kontrastowo dobranych barw (poza czernią tuszu i bielą podłoża), dzięki którym ożywia sceny i podkreśla istotne elementy rysunku.
Warto na zakończenie dodać, że prawdziwy kunszt hag w kolorze można poznać jedynie studiując oryginały, zachowane w kolekcji córki Ha-Gi, Zuzanny Lipińskiej, i w zbiorach Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego w Warszawie. Przedruki publikowane w „Szpilkach” najczęściej nie odpowiadały pierwotnym barwom, kolorystykę rysunków podporządkowywano bowiem kolorystyce dominującej w danym numerze pisma. Dlatego wystawa oryginalnych rysunków Ha-Gi, zorganizowana we współpracy Muzeum Karykatury i Legnickiego Centrum Kultury, jest doskonałą okazją, aby zanurzyć się w barwnym świecie Ha-Gi i zaczerpnąć z niego solidną dawkę graficznego humoru wzmocnionego intensywnymi kolorami.
Piotr Kułak
kurator wystaw
ANNA GOSŁAWSKA-LIPIŃSKA (1915–1975), pseud. Ha-Ga – polska rysowniczka, ilustratorka i projektantka plakatów. W latach 1935–1939 studiowała w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jako rysowniczka debiutowała w „Szpilkach” w 1936 roku. Od tego czasu, przez prawie czterdzieści lat, co tydzień publikowała w tym piśmie dwa rysunki przedstawiające dialog dwóch osób ubranych według najnowszych trendów
w modzie. Rysunki ukazujące się w „Szpilkach” przyniosły jej ogromną popularność wśród czytelników, o czym najlepiej świadczą jej zwycięstwa w plebiscytach na ulubionych rysowników tygodnika. Współpracowała z wieloma polskimi i zagranicznymi czasopismami, m.in. „Przekrój”, „Świat”, „Stolica”, „L’Humanité Dimanche”, „Eulenspiegel”, „Krokodił”. Ilustrowała książki dla dzieci i dorosłych. Była autorką ilustracji, m.in. do „Świerszczyka”, wierszy Juliana Tuwima Zosia Samosia (1947), Cuda i dziwy (1954), utworów Jana Brzechy Opowiedział dzięcioł sowie (wspólnie z mężem Erykiem Lipińskim w 1946, samodzielnie w 1968), Janiny
Porazińskiej Smyku-smyku na patyku (1953), La Fontaine’a Bajki (1959), Stefani Grodzieńskiej Rozmówki (1949), Władysława Boruńskiego Nie umiem grać na gitarze (1969). Była także autorką plakatów filmowych i okolicznościowych, kart pocztowych, okładek płyt i opakowań oraz kampanii reklamowych w prasie codziennej. Zajmowała się również ceramiką. Brała udział w licznych wystawach zbiorowych karykatury i rysunku satyryczno-humorystycznego w kraju i za granicą. Otrzymała m.in. III nagrodę na II Międzynarodowym Salonie Karykatury w Montrealu (1965) oraz Złotą Szpilkę z Wawrzynem za całokształt twórczości (1971). W 1966 roku uhonorowana została Orderem Polonia Restituta. W 2008 roku w Muzeum Karykatury odbyła się jej pierwsza wystawa indywidualna zatytułowana Uwaga! Ha-Ga.
Organizatorzy: Legnickie Centrum Kultury, Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego
Prace prezentowane na wystawie pochodzą z kolekcji Zuzanny Lipińskiej i zbiorów Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego